• Ik bedoel, ik wist dat de dag moest komen.

    pterry

    Op 12 maart, 2015 heeft Terry Pratchett het leven gelaten. Hij was de afgelopen 7 jaar aan het worstelen met Posterieure corticale atrofie, een zeldzame vorm van alzheimer.

    Terry Pratchett is de schrijver van de Discworld serie, of schijfwereld in Nederland. Ik denk dat ik met geen enkele ironie of slag om de arm kan zeggen dat Terry Pratchett mijn favoriete auteur allertijden is. Ik kan me niet voorstellen dat dit als een verassing zal komen voor mensen die me kennen. Als je me lang genoeg aan de praat houdt, kom ik uiteindelijk uit op Terry.

    Over hoe jammer het is, dat ik bijna alle boeken uit heb. Over hoe geweldig hij kan spelen met taal, met verhalen, met karakters. Over hoe mooi Nation is. Over hoe echt die wereld aanvoelt, die plat is, op de rug van vier olifanten staat, die op hun beurt op de rug van een gigantische zeeschildpad staan.

    Toen ik als 15 jarig jochie op vakantie ging naar Malta met m’n zus en m’n moeder, hadden ze in ‘t hotel waar we sliepen een boekencarrousel, met een selectie aan goedkope boekjes. Ze hadden daar Equal Rites, en Wyrd Sisters, dus ik kocht ze. Het heeft me zeker 10 jaar gekost om me door z’n boeken heen te werken, ik heb er nog een stuk of 2 over die ik niet gelezen heb, die ik eigenlijk niet wil lezen omdat ze dan “op” zijn. Tijdens de laatste jaren van Pratchett ‘s leven hing dit natuurlijk al in de lucht, maar er kwamen nog boeken aan. Maar nu niet meer.

    Wat me in eerste instantie aantrok aan de Discworld was dat het Fantasy was, maar fantasy met gevoel voor humor. Fantasy die zichzelf niet zo serieus nam.
    Maar, nee dat is het eigenlijk juist niet. Het was Fantasy die zich zo serieus nam, dat het grappig durft te zijn.

    De humor van de Discworld komt voornamelijk uit de karakters zelf – hoewel er zeker een discworld te bedenken is waarin de hoofdrolspelers in malle, lollige fantasy parodieen terechtkomen. Maar de kracht van Terry Pratchett is juist hoe veel respect hij heeft voor z’n karakters. Het doet me denken aan hoe Douglas Adams LP Hartley verkeerd citeerde; The past,” they say, “is now truly like a foreign countryThey do things exactly the same there.”

    Ook al ben je ergens anders, mensen blijven mensen, en je buurvrouw zou je ook op de zenuwen werken als je in The Shire zou wonen.

    De eerste keer dat dat voor mij klikte was tijdens het boek Faust/Eric, waar een Paard-van-Troje invasie niet lukt, omdat de wachters iets raars opvielen.

    “Honestly, you Ephebians!” he said. “Talk about laugh! You must think we was born yesterday! All night nothing but sawing and hammering, the next thing there’s a damn great wooden horse outside the gate, so I think, that’s funny, a bloody great wooden horse with airholes. That’s the kind of little detail I notice, see. Airholes.”
    En opeens denk je na over hoe het paard van troje in het echt zou moeten werken. Als er 100 man in zo’n paard zitten, hoe stil kan zo’n paard zijn. Niemand die moet hoesten? Geen gezucht en gesteun als mensen op elkaar vallen? Echt niet?
    Pratchett ‘s fantasy zocht met opzet het verschil tussen verhalen en de realiteit op, en putte daar humor uit. Pratchett toonde aan dat kleizieligheid een van de dingen is die ons mensen maakt, en dat dat niet eens iets is om ons voor te schamen.

    Maar Pratchett stond bekend als een Humor Schrijver, en, I don’t know, misschien? Tuurlijk schrijft hij grappen in z’n boeken, maar z’n verhalen zijn zoveel meer dan alleen draken plus mopjes. Nou heb ik niet het gevoel dat humor in boeken per se moeilijker is dan in een ander medium, maar één van de problemen waar ik tegenaanloop nu ik op zoek moet gaan naar andere schrijvers van hetzelfde kaliber als Terry Pratchett , is dat de humor vaak lollig is.

    Malle mensen die grappige hoedjes op hebben en gekke dingen zeggen. En dat is juist niet wat zo goed is aan de boeken van Pratchett .

    De latere boeken werden ook steeds minder grappig. Of, om het anders te zeggen, in de latere boeken leunde Pratchett minder op de humor. Sommige mensen haakten hierom af, maar voor mij toonde het alleen maar aan hoe goed Pratchett verder was. Sommige schrijvers beginnen zich te schamen voor hun grappigere eerdere werk, en als overcompensatie gaan ze dan maar super serieuze, humorloze dingen maken. Bij Pratchett was het geen plotselinge overschakeling van moppentrommel naar Serieuze Boeken, er zaten nog steeds heel veel grappen in, gewoon minder.
    Het is een veel natuurlijkere switch, en eentje die niet uit het oog verliest dat humor belangrijk is.

    Pratchett schreef menselijke karakters, die soms een heks, trol of zelfs een mens waren. Hij schreef over een wereld die in niks op de onze leek, die verschrikkelijk veel op de onze leek. De helden in de Discworld wonnen, maar niet omdat ze op een wereld leefden waar Het Goede Overwint, maar omdat de karakters voor zichzelf besloten hebben dat ze niet mogen verliezen. De wereld waarin ze leven help ze geen meter vooruit, ze doen het zelf.

    Terry Pratchett is behoorlijk goed betaald voor zijn avonturen op de Schijfwereld, met toneelstukken, animatiefilms, miniseries, hoorspelen, computerspellen, allemaal gebaseerd op zijn boeken. Maar toch kan ik me niet van het gevoel ontdoen dat hij niet zo populair is geworden als hij verdiende. Genrewerk wordt over ‘t algemeen niet in nette kringen besproken, en als het dan ook nog eens humorvol genrewerk is dan houdt ‘t al helemaal op.
    Maar Terry Pratchett maakte boeken, verhalen, die vertelde over het leven, hij schreef verhalen over de wereld waar we in leven, over religie, over liefde, over mislukte liefde, over opgroeien. Terry Pratchett schreef altijd vanuit compassie, en met het begrip dat het slechtste in ons soms de overhand kan nemen. Hij heeft in de 40 jaar dat hij schrijft zo’n ongelooflijk groot gedeelte van de wereld behandelt, dat het moeilijk is om nu een compleet beeld te schetsen.

    Ik wist dat de dag ging komen, maar dat maakt het niet fijner.

    De boeken van Terry Pratchett zijn tot nu toe een constante kracht in m’n leven geweest. Ik heb zeker de afgelopen paar jaar minder van ‘m moeten lezen, om verhalen over te houden, en ik ben blij dat hij nog niet echt dood is – ik heb nog een paar Discworld boeken over, en nog een stapel aan non-discworld boeken. Maar we zijn een geweldige schrijver kwijtgeraakt, en het is niet alleen de boekenwinkel die er armer van is.